Inhoud Sprekende stemmen 1936

1 Dr. Hendrik Colijn: “...de spanningen van het heden”. (Nieuwjaarsdag)
Ernest Hemingway: “The rebels attack!” Fragment uit de film “De Spaanse aar­de” van Joris Ivens, gemaakt tijdens de Spaanse burgeroorlog die in zomer 1936 begon (opnamedatum onbekend)   

Hemingway: “Waarom blijven ze? Ze blijven omdat dit hun stad is. Dit zijn hun huizen. Hier is hun werk. Dit is hun gevecht. De strijd om als mens te mogen leven. Vroeger kwam de dood als je oud of ziek was, maar nu komt hij naar al deze dorpen. Hoog in de lucht van glanzend zilver, het komt naar iedereen die geen plek heeft om naartoe te rennen. Geen plaats om te verstoppen.”
​
2 Han Hollander als verslaggever tijdens de Olympisch Spelen in Berlijn: “De Nederlandse vlag aan de derde Olympische mast”. Verslag van de klassieke 200 meter sprint met onder meer Osendarp en Van Beveren (5 aug.)  
Han Hollander, nabeschouwing: “...van grote propagandistische waarde voor onze eigen atletiek in ons eigen land”  
De dirigent Bruno Walter herdenkt de 25-ste sterfdag van de componist Gustav Mahler. “Seine Verbundenheit mit der Natur...” (Kleine Zaal, Concertgebouw 15 maart)   
​
Bruno Walter: “Zowel thuis als op het podium was hij in staat om zowel de toneelmatige gebeurtenissen als de muzikale uitvoering met zijn geest en enthousiasme te verlevendigen. Hij wist zijn artiesten te inspireren om aan de muzikale eisen van zijn werken te voldoen. Zijn hart lag op het podium. Hij dirigeerde, of beter: hij bracht muziek tot stand vanuit het oogpunt van het dramatische proces.
 
Zijn band met de natuur strekte zich uit tot in het diepst van zijn wezen. Het omvatte de relatie van Faust die tegen de godheid zegt: “En je bleef niet slechts object van koele observatie, maar je stond mij toe diep in je hart te kijken, als in dat van een boezemvriend.”

3 Willem Mengelberg bij het afscheid van de solocellist van het Concertgebouw­orkest Marix Loevensohn (22 november). “Onze taak is muziek!”. Loevensohn bedankt.
 
4 De clown Johan Buziau met twee fragmenten uit de Bouwmeester-revue’s “Knal” en “Lachende Komedianten” (seizoen 1936-1937). "Hou zee” en “Rechte en kromme neuzen”   

5 Sophie Tucker: “To all mothers...” (najaar)
“Bevroren muziek”. Architect Willem Dudok over een van zijn nieuwste ontwerpen in Calcutta (Kolkata, India) (1 maart)  
Architect Benjamin Merkelbach bij de opening van het Gooiland-complex in Hilversum (2 augustus)  
Radiopresentator Willem Vogt over de architecten Benjamin Merkelbach en Charles Karsten bij de opening AVRO-studio op 2 juli: “Een korte aanraking en omgang...”  
Ir. Damme opent AVRO-studio
Radiopresentator Willem Vogt als reporter in volle zee op de snelle oceaanstomer Queen Mary (29 mei)   

6 KLM-directeur Albert Plesman over luchtvervoer op lange afstanden. “We moeten ko­men tot grote snelheden...” (16 februari)  
Anthony Fokker: “...een grote toekomst voor de Hollandse vliegtuigenfabriek...” Bij zijn huldiging als gevolg van zijn zilveren jubileum als constructeur-vlieger (7 juni)

7 AVRO-klok; Guus Weitzel (82 jaar in 1986): “Een microfoonstem? Da’s geen ver­dienste...”  
Guus Weitzel in AVRO’s Bonte Dinsdagavondtrein met de dames Snip en Snap “Filmsterren? Zijn we dat dan niet?”  
Tevens: Ciska Harms Albert Milhado in gesprek met Pijnenburg en Wals: “We waren beiden in vorm...” (18 maart)  
Dr. I.H.J. Vos, voorzitter huldigingscomité bij het vijftienjarig bestaan van het Tuschinski theater in Amsterdam

---

Regiekamer AVRO-studio 1937. Uit de film AVRO's Glorie.

​
​8 Abraham Tuschinski’s dankwoord (1 november)  
Mistinguett in Nederland naar aanleiding van de première van de film “Klokslag 12” met Fien de la Mar; “Une grande actrice!” (8 november)  
Dankwoord Fien de la Mar
KRO’s Lex van Wayenburg presenteert een intercontinentaal schakelangspeelplaatrogramma ter gelegenheid van het tienjarig bestaan van de Amerikaanse zusterorganisatie NBC Voorts: gelukwensen door directeur P.A.M. Speet (15 november)   

Mistinguett: “Ik had een hele lange zin in het Nederlands willen leren, maar die had ik nooit kunnen uitspreken. Het enige wat ik je ga vertellen is dat ik met heel mijn hart ben gekomen om voor Fientje de la Mar te applaudisseren, een groot Nederlands kunstenaar. En wat kan ik nog meer zeggen? Heel mijn hart is bij jou, en lang leve Holland!”

​Ome Keesje en de bril met de gouden koker. VARA’s populaire programma voor kinderen van acht tot tachtig jaar (opnamedatum onbekend)
 
9 Koningin Wilhelmina: “...blijde tijding...” (9 september, aankondiging verloving prinses Juliana en Bernhard zur Lippe-Biesterfeld)  
AVRO-reporter Gustav Czopp bij de ontvangst van het prinselijk paar in Den Haag: “Het volk dringt hier ontzettend op... Van alle kanten is de reportagewagen beklommen...” (10 september  
Prinses Juliana: “Ik dank u dat gij ons zo gelukkig hebt gemaakt.” (29 september)  
Prins Bernhard: “...rechtstreeks van hart tot hart...” (29 september)  
Gustav Czopp : “Een naamlooze in den drom der namelozen...” (Dichtregel ontleend aan “Grafschrift" van J. C. Bloem)  
Ooggetuigeverslag door Paul de Waart bij de uitvaartplechtigheden van koning George V van Engeland op 28 januari 1936 in Londen.
 
10 Sir John Reith, directeur-generaal BBC: “This is Windsor Castle...” (10 december) Troonsafstand Edward VIII : “The woman I love...” (10 december)

​Aankondiging: “Hier spreekt Windsor Castle, Zijne Koninklijke Hoogheid Prins Edward.” Edward VIII: “Eindelijk kan ik zelf een paar woorden zeggen. Ik heb nooit iets achter willen houden, maar tot nu toe was het volgens de grondwet niet mogelijk voor mij om er over te praten. Een paar uur geleden heb ik mijn laatste plicht als koning en monarch vervuld. Nu ben ik opgevolgd door mijn broer, de hertog van York. Ik betuig hierbij mijn mijn trouw aan hem. Het was voor mij onmogelijk om de zware verantwoording te dragen en mijn plichten als koning te vervullen zoals ik dat had willen doen, zonder de hulp en steun van de vrouw van wie ik houd. Deze beslissing is de mijne en de mijne alleen.”

Lucienne Boyer: “Parlez moi d’amour...” Kurhaus, Scheveningen (2 augustus)  
Jhr. mr. A.W.L. Tjarda van Starkenborgh Stachouwer aanvaardt het ambt van gouverneur-generaal van Nederlands-Indië (16 september)  
Jhr. mr. A.W.L. Tjarda van Starkenborgh Stachouwer, gouverneur-generaal van Nederlands Indië, brengt de bevolking op de hoogte van de oorlogsverklaring van de Nederlandse regering tegen Japan (8 december 1941)  

Inhoud Sprekende stemmen 1937

1 Huwelijk prinses Juliana en prins Bernard (7 januari)  
Heilwens door acteur Louis de Vries
Reportage: Willem Vogt (centraalpost)  
Paul de Waart (Koninklijk Paleis Noordeinde in Den Haag)  
Stadhuis - Huwelijksvoltrekking door burgemeester De Monchy van Den Haag
St. Jacobskerk: voorganger professor Obbink
Inzegening door hofpredikant Ds. Welter
Paleis Noordeinde:  balkonscène.   

Het jawoord 

De radio pakte op vorstelijke wijze uit bij de reportages van het huwelijk van ons prinselijk paar. Men was zich er volledig van bewust dat het medium het enige directe communicatiemiddel was voor miljoenen in binnen- en buitenland. Via de stemmen van de ‘ooggetuige’-verslaggevers was men er bij.
 
Zo vol als het stond langs de bruidsroute in Den Haag, zo verlaten waren de straten in andere steden en dorpen. Iedereen zat thuis bij zijn toestel of had zich naar een van de openbare luistercentra begeven, zoals die in Amsterdam op de Dam daarvoor waren ingericht. Ook langs de bruidsroute kon het publiek alles per luidspreker volgen. Zo herinnerde zich presentator Paul de Waart, terugblikkend op de historische dag, die niets van een winterse januaridag had, maar veeleer van een ‘mei-mildheid’. 

Maar nog altijd was die toen al zo populaire radio een steen des aanstoots in de ogen van ‘het protocol’: verslaggevers waren niet welkom in de trouwzaal van het Stadhuis en de microfoons moesten verstopt worden in verzilverde hulzen. De afstand van bruidspaar tot microfoon was voor een gefluisterd ‘ja’ rijkelijk groot, maar ’t kon nu eenmaal niet anders.   

De luisteraars konden echter beamen dat de microfoons hun plicht deden: geen woord is verloren gegaan en zij die goed geluisterd hebben, aldus Willem Vogt, moeten zelfs het krassen van de pen waarmee de handtekeningen werden geplaatst hebben gehoord!  
 
De stoutmoedige, ingewikkelde technische operatie had Vogt de codenaam De Slag meegegeven. Gezien de vele geestdriftige reacties uit binnen- en buitenland zou hij zegevierend tevoorschijn treden uit de strijd. Vooral de Britten lieten zich niet onbetuigd.
  
Ger Lugtenburg,  
producer Stemmen de Tijds / Sprekende stemmen (in 1987)   

Kroning koning George VI van Engeland  
Radiorede tot de Britse bevolking (12 mei)   
King George VI: “Nooit tevoren is het mogelijk geweest dat een juist gekroonde koning op de dag van zijn kroning zijn hele volk in hun huiskamers kon toespreken. Nooit tevoren had de kroningsplechtigheid zo’n diepe betekenis. Want de dominions (deels zelfstandige onderdelen van het Britse rijk) zijn nu vrij; gelijke partners in dit aloude koninkrijk.” 

2 Dr. L.N. Deckers (minister van Landbouw): “Jeugdwerkloosheid een gevaar” (5 oktober)
Mr. J. R. H. van Schaik (minister van Justitie) over de jeugd (8 mei)  
Prof. Dr. J. R. Slotemaker de Bruïne (minister van Onderwijs): “Werkkampen voor jongeren?” (26 mei)  
Jhr. B.C. de Jonge, voormalig gouverneur-generaal van Nederlands-Indië: “Indië zal blijven kiezen voor Nederlands bestuur” (11 april)  
Zuid-Afrikaanse ambassadeur Broekhuizen over de toekomst van zijn land (29 mei)   

Ambassadeur Broekhuizen: “En nu wil ik iets tot u in Zuid-Afrika zeggen, speciaal tot onze jonge Zuid-Afrikaners. Wat een toekomst ligt daar voor jong Zuid-Afrika! De bedreiging van dat hechte fundament, een fundament dat onze voorvaderen hebben gelegd, wordt nu weggenomen. Het rassenprobleem wordt opgelost, dat enorme probleem dat het welzijn van Zuid-Afrika bedreigde. Voor ons betekent dit dat de blanke beschaving in Zuid-Afrika zal blijven, zolang als de wereld bestaat.”   

Prinsjesdag: troonrede koningin Wilhelmina (17 september)   

3 Mussolini in Berlijn (28 september)    

Duitse radioreporter: “600.000 mensen kijken omhoog, naar het poortje waardoor straks Benito Mussolini en de Führer het Meiveld zullen betreden. 600.000 mensen hebben soms uren op deze ene seconde gewacht. Nu kijken ze omhoog; het samengepakte Meiveld wacht zwijgend af, deze reusachtige menigte. Maar er zijn geen woorden die het gejubel kunnen beschrijven dat straks beide staatslieden uit Italië en Duitsland zal begroeten.    

Duitse minister van propaganda Josef Goebbels: “Mijn Führer! Ik meld u op het Meiveld in Berlijn, in het Olympisch stadion en op de pleinen voor de rijkssportvelden: één miljoen mensen. Daarnaast: op de toegangswegen en de Wilhelmsstrasze tot aan de rijkssportvelden: twéé miljoen mensen. Samen dus drie miljoen mensen bijeen op de historische massabetoging van de nationaal-socialistische beweging.”    

Adolf Hitler: ”Geen volk kan meer naar vrede verlangen dan het Duitse. In deze tijd van bittere beproevingen heeft - ik moet dit vanavond voor het Duitse volk en de hele wereld vaststellen - Italië, en in het bijzonder het fascistische Italië zich op een deemoedige... Het fascistische Italië heeft zich door de geniale en creatieve inspanningen van een inspirerend man tot een nieuw imperium ontwikkeld. U, Benito Mussolini, heeft in deze dagen met uw eigen ogen de feiten van de nationaal-socialistische staat kunnen vaststellen. Ook Duitsland is door zijn huidige houding en zijn militaire kracht weer een wereldmacht.”    

Benito Mussolini: “Alle argumenten die onze tegenstanders gebruiken om ons te treffen, zijn ongegrond. Noch in Duitsland, noch in Italië bestaat een dictatuur, maar een organisatie om het volk te dienen.”
   
Kerkelijk organist Jan Zwart overleden (10 juli)    

Opblazen zendmast in Huizen (21 maart)  
NCRV-omroepleider P. C. Tolk  
Uitleg genie-officier  
Ontploffing    
De NCRV in 1937  
NCRV-lied (Die Haghesangers)  
“Oefent ge mee met de NCRV?” - (Avond-)gymnastiekles door G. Burgwal 

---

Ochtendgymnastiek met Lien Dreese en Arie Snoek (piano) 1955. Foto Nationaal Archief Ron Kroon

​4 Wereldomroep PCJ  (een initiatief van Philips) - Happy Stationprogramma door Edward Startz   
Opening Feyenoordstadion (28 maart)  
Avro-reporter Tom Scheurs  
Voorzitter Sportclub Feyenoord: Leo van Zandvliet  
Burgemeester Droogleever Fortuyn  
Han Hollander over de nieuwe aanwinst   

5 Tewaterlating Nieuw-Amsterdam van de Holland-Amerika Lijn: verslag door Paul de Waart (10 april)  
De ramp met het luchtschip ‘Hindenburg’ - ooggetuigeverslag (6 mei)   

Reporter Herb Morrison: “Het is vuur en het crasht! … Dit is de ergste van de ergste catastrofes ter wereld! Oh, het crasht … oh, meer dan een kilometer de lucht in, en het is een geweldige crash, dames en heren. Er is nu rook en er zijn vlammen, en het frame stort op de grond, niet helemaal tegen de meermast. Oh, de mensheid, en alle passagiers die hier schreeuwen! … Ik kan niet praten, dames en heren. 

George Gershwin (38) overleden - fragment Rhapsody in Blue (11 juli)  
Pygmalion in première - Nederlandse speelfilm van Ludwig Berger met Johan de Meester, Sara Heyblom en Lily Bouwmeester 

6 Het 12,5-jarig toneeljubileum Charlotte Köhler (4 oktober)  
Toespraak Frits van Dijk
Dankwoord Charlotte Köhler
KLM gaat drie keer per week naar Nederlands-Indië:  interview met gezagvoerder van de DC-3 Willem van Veenendaal (19 november)  
Schrijver Jac. P. Thijsse van de Verkade-albums over zijn eiland Texel (29 juni)  
Schaken: grootmeester Max Euwe verliest wereldtitel aan Aleksandr Aljechin (13 december)  
Toespraak Max Euwe  
Opening door Max Euwe van dameskampioenschappen 
Tewaterlating prinselijk jacht Piet Hein (15 augustus)  
Toespraak werfdirecteur B. de Vries Lentsch 

​7 SDAP-voorman Koos Vorrink over de oorlogsdreiging (23 mei)  
Fritz Hirsch Operette
Operettezangeres, actrice en cabaretière Dora Paulsen in Arc de Triomphe
Nederlandse première van de oorlogsfilm La Grande Illusion van Jean Renoir met Jean Gabin (10 oktober)  
Toespraak acteur Erich von Stroheim

Erich von Stroheim: “We zijn allemaal mensen, of we nu een Frans uniform aan hebben, een Duits of Amerikaans uniform. Jean Renoir had het vermogen om dat op de film te laten zien, en ik ben er vrij zeker van dat de meeste van jullie dat zo hebben gevoeld. Er is geen verschil. Niemand wil dood. Niemand wil oorlog voeren, vooral mannen die het al hebben meegemaakt niet. En ik denk dat de film La Grande Illusion meer heeft gedaan voor vrede en begrip dan alle verdomde vredesconferenties in de wereld.”   

Louis Davids zingt live een onbekend anti-oorlogsliedje (11 november)   

8 Wereld-jamboree van de Scouting te Vogelenzang  
Openingstoespraak koningin Wilhelmina (31 juli)  
Slotwoord chief-scout Lord Baden Powell (80)   

Baden Powell: “Scouts, jullie hebben een lange mars gehad om hier te komen. Sommigen van jullie moeten behoorlijk moe zijn. En ik ga je niet lang ophouden om te zeggen dat we aan het einde van onze jamboree zijn gekomen. We zijn in de kranten en elders genoemd als een jongenskruistocht, de kruistocht van de vrede. Het mooie is om te proberen vriendschap onder elkaar te kweken, want over een paar jaar zullen jullie de mannen van je land zijn. 

En als er ruzie ontstaat tussen naties, zullen jullie enkele van de mannen zijn op wie de verantwoordelijkheid rust om oorlog te voeren of vrede te sluiten. Maar als je vrienden in andere landen hebt, wil je geen oorlog met ze voeren. Je zult inzien dat er geen betere manier is dan door op een vriendelijke manier met elkaar te onderhandelen, met elkaar te praten en zaken te regelen. Op die manier voer je een grote kruistocht voor vrede en welwillendheid.  
Dus alles wat ik nu wil zeggen is vaarwel. God zegene u allen.   

Slot: compilatie van fragmenten uit 1937.