Inhoud Sprekende stemmen 1944
1 Churchill: “...we shall reach the end of our journey...” (26 maart) Churchill: “Deze tijd heeft ons teleurstellingen zowel als successen gebracht. Maar het lijdt geen twijfel dat het goede nieuws het slechte overtreft. De opmars van de verenigde naties naar het einddoel gaat gestaag door, steeds sneller. Die lange en gevaarlijke tocht die de reddende strijdkrachten maken wordt stap voor stap volbracht. En nu kunnen we zeggen - niet alleen met hoop, maar met reden - dat we het einde van deze reis in goede orde zullen bereiken.” Generaal Eisenhower maakt D-Day bekend (6 juni) Eisenhower: “Mensen in West-Europa. Vanmorgen is een landing uitgevoerd op de Franse kust door troepen van het geallieerde expeditieleger. Deze landing maakt deel uit van het gezamenlijke plan van de verenigde naties voor de bevrijding van Europa.” 2 BBC-omroeper John Snagge maakt het nieuws van de invasie wereldkundig (6 juni) John Snagge: “Hier is Londen, Londen op de binnenlandse, Europese en wereldzenders van de BBC en via Radio Verenigde Naties in het Middellandse Zeegebied. Uw nieuwslezer is John Snagge. Het opperbevel van het geallieerde expeditieleger heeft zojuist een communiqué uitgegeven, en over enkele ogenblikken zal ik u dat voorlezen. Communiqué nummer 1. Onder het commando van generaal Eisenhower zijn vanmorgen geallieerde marine-eenheden, ondersteund door sterke eenheden van de luchtmacht, begonnen geallieerde legers op de noordkust van Frankrijk aan land te zetten. Dit is het einde van communiqué 1 van het oppercommando van het geallieerd expeditieleger.” Het bombardement op de Normandische kust: “Bloemkolen” (begin juni) Oorlogscorrespondent Robert Kiek vanuit de gevechtszone in Normandië (22 augustus) Glorieuze intocht van generaal Charles de Gaulle in Parijs (25 augustus) Radio Parijs: “Een herinnering dringt zich aan ons op, een herinnering aan een moment als dit, aan de 14-de juli 1919. Dezelfde menigte, hetzelfde enthousiasme, dezelfde vreugde. En deze Parijse mensen zijn hier uit alle uithoeken van de stad te voet naar toe gekomen, dikwijls zelfs uit de voorsteden. En sinds 9 uur vanmorgen, 10 uur hebben ze geapplaudiseerd voor de troepen die hier voorbijkomen. We zien hier Canadezen en Fransen, en nu wachten we op de komst van generaal De Gaulle, die zich zal melden met generaal Billotte. Hier is nu eerst het militair saluut.” Hitler voert het woord na de mislukte aanslag door Graf Schenk von Stauffenberg: “...verbrecherische Elemente...” (20 juli) Hitler: “Als ik vandaag tot u spreek dan gebeurt dat met de bedoeling dat u mijn stem hoort en dat u ziet dat ik ongedeerd ben en gezond. Ten tweede dat u de feiten verneemt over een misdaad die in de Duitse geschiedenis zijn weerga niet kent. De drie die deze wandaad hebben bedreven zijn ingerekend. Dit heeft met de Duitse weermacht en in het bijzonder met het Duitse soldatendom niets te maken. Het zijn maar heel kleine brutale en misdadige elementen, die nu kort en krachtig worden uitgeroeid.” 3 Minister-president Gerbrandy: “Het uur der bevrijding heeft geslagen!” (4 september) Verslaggever Robert Kiek: “...de weg maar Amsterdam...” (4 september) Max Blokzijl: “De hemel bespare ons volk de bevrijding...” (4 september) De opmars van de geallieerde legers. Diverse berichten van Radio Oranje en Robert Kiek. (5, 10 en 11 september) 4 Spoorwegstaking. Voorlezing tekst (tijdens herdenking een jaar later) zoals die op 17 september 1944 voor de BBC werd voorgelezen ter afkondiging van de staking. (Opname van 17 september 1945) Robert Kiek bericht over het verloop van de Operatie Market Garden (19 september) 5 De Slag om Arnhem. Twee ooggetuigeverslagen van BBC-verslaggever Stanley Maxted (opnamen tussen 19 en 24 september) zie onderaan BBC: “Enkele minuten geleden zagen we de jachtvliegtuigen overkomen, direct daarna gevolgd door die heerlijke bevoorradingsvliegtuigen, die u nu direct boven ons kunt horen. Gisteren en vanmorgen zijn er ook voorraden gebracht, maar die zijn op de verkeerde plaatsen afgeworpen. De vijand heeft ze. Maar nu zijn deze vliegtuigen gekomen en hebben hun lading precies op het doel geworpen. Iedereen juicht en klapt in zijn handen, maar zij kunnen niet toegeven aan hun emoties. Wat een prachtig gezicht is dat, al die pakken en geparachuteerde balen en ammunitie die hier rondom ons neerkomen, door de bomen en op de grond vallen. De mannen rennen erheen om ze te halen. En u heeft geen idee wat dit voor ons betekent, te zien hoe deze ammunitie en deze proviand naar beneden komen, hier, waar de mannen erbij kunnen. Het zijn zulke vechters en nu krijgen ze de spullen om mee te vechten. Het is een prachtig gezicht. Het is zo zonde als ze de spullen om mee te vechten niet kunnen krijgen. U kunt horen door wat voor soort luchtafweer de vliegtuigen vliegen. Het is absoluut als een hagelbui daarboven. Die vijandelijke kanonnen rondom ons hameren letterlijk op de vliegtuigen in, maar tot dusver heb ik nog niet gezien dat er een neergehaald is. Maar de pakken komen naar beneden. De parachutes komen naar beneden. Dat is alles wat deze mensen vragen.” BBC: “Wat ik hoop dat u zojuist hebt kunnen horen is de plotselinge verschijning van de Luftwaffe. Het moeten zo’n twintig of dertig vliegtuigen zijn. Ze maken duikvluchten over al onze stellingen hier. Ze zijn nog steeds vlak boven ons; daarom stop ik er nu mee, want ze komen heel laag over ons heen.” Robert Kiek, tien dagen na Operatie Market Garden. (27 september) OKW-bericht (Oberkommando der Wehrmacht), melding van het einde van de Slag om Arnhem. (29 september) OKW-bericht: “In de omgeving van Arnhem is op de 28-ste september de laatste tegenstand van de ingesloten eerste Engelse luchtlandingsdivisie gebroken. In harde en verbitterde gevechten is het gelukt, met in allerijl samengevoegde eenheden van alle onderdelen van de weermacht, onder leiding van de bevelvoerende generaal van een SS-tankleger, SS Obergruppenführer en generaal der Waffen SS Dietrich, om een Engelse elite-divisie, ondanks de felste tegenstand en de aanvoer van steeds nieuwe versterkingen door de lucht, totaal te vernietigen. Alle pogingen van de vijand om van het zuiden uit de ingesloten divisie te ontzetten, zijn mislukt ten koste van zware en bloedige verliezen. In totaal zijn 6450 krijgsgevangenen gemaakt, duizenden doden aangetroffen, 30 anti-tankkanonnen en ander geschut, grote hoeveelheden wapens en 250 vrachtwagens buitgemaakt. Daarnaast werden 1000 zweef-vrachtvliegtuigen vernietigd of buitgemaakt, en werden meer dan 100 vliegtuigen neergeschoten.” Bombardement RAF Westkappelse zeedijk. (3 oktober) Koningin Wilhelmina: “Walcheren en West-Zeeuws Vlaanderen zullen herrijzen!” (28 november) 6 Prinses Irenebrigade wordt feestelijk binnengehaald door de bevolking van Tilburg. Verslaggever Karel Nort (4 november) Koningin Wilhelmina: Hulde aan de spoorwegmannen; voedselschaarste; het bevrijde deel van Nederland; hulpverlening (28 november) 7 OKW-bericht: Ardennen-offensief (18 december) OKW-bericht: “Het Oppercommando van de Weermacht maakt bekend: Sterke Duitse eenheden zijn op 16 december om halfzes over een breed front vanuit de Westwall na een korte doch intensieve vuurvoorbereiding tot de aanval overgegaan en hebben de vooruitgeschoven Amerikaanse stellingen tussen … en noordelijk Luxemburg in eerste instantie onder de voet gelopen. Deze grote aanval wordt ondersteund door jachtvliegtuigen en gaat onverminderd voort. Bijzonderheden worden, om de volledig verraste tegenstander geen aanknopingspunten te bieden, later bekendgemaakt.” Radio Oranje: Oudejaarsavonduitzending 1944. Big Ben (31 december) |
Inhoud Sprekende stemmen 1945
1 Minister-president Gerbrandy: “Er is slechts één houding mogelijk: weigeren!” (9 januari) Hitler. Laatste openbare redevoering (30 januari) Hitler: “Daarom is het op deze twaalfde verjaardag van de machtsovername pas werkelijk nodig ons hart te versterken en dagelijks het voorrecht te genieten om de wapens te mogen dragen. Het doet er niet toe onder welke omstandigheden, omdat zij ons onder alle omstandigheden de eindoverwinning zullen brengen.” Radio Herrijzend Nederland: besluiten conferentie van Jalta, op de Krim (4 februari) 2 President Roosevelt loopt vooruit op het ontstaan van de Verenigde Naties (20 januari) Roosevelt: “Ik denk dat de Krimconferentie een succesvolle poging was van de drie leidende naties om een gemeenschappelijke basis voor vrede te vinden. Dit zou het einde betekenen van een systeem van eenzijdig handelen; het einde van de exclusieve allianties, de invloedssferen, de machtsverhoudingen en alle andere middelen die eeuwenlang zijn geprobeerd en hebben gefaald. Wij stellen voor om deze allemaal te vervangen door een universele organisatie waarin alle vredelievende naties eindelijk de kans krijgen om zich aan te sluiten. En ik ben ervan overtuigd dat het Congres en het Amerikaanse volk de resultaten van deze conferentie zullen aanvaarden als het begin van een permanente vredesstructuur.” Koningin Wilhelmina: “Reconstructie van het kabinet” (24 februari) 3 Koningin Wilhelmina overschrijdt op 13 maart de Nederlandse grens in Eede (BBC-reportage); montage van reportages van ontvangsten in Middelburg, Eindhoven, Maastricht en Den Bosch. Reprortage: “Hare Majesteit is nu bij de grens; zij spreekt met een geallieerde generaal. Zij is nu precies op de grens. Het enthousiasme van de mensen wordt groter en groter. Hare Majesteit is nu gestopt en spreekt met de Britse officieren die daar staan, Britse en Nederlandse officieren die haar op stonden te wachten.” 4 Harry S. Truman herdenkt de dood van president Roosevelt: “...the tremendous void left by the passing of that noble soul” (12 april) Truman: “Niemand kan de enorme leegte opvullen die is ontstaan door het overlijden van deze nobele mens. Zijn vermoeide hart, dat zo vol was van ontelbare miljoenen mensen, ongeacht ras of huidskleur, slaat niet meer. De wereld heeft een heroïsche voorvechter van recht en vrijheid verloren.” Prins Bernhard herdenkt president Roosevelt: “Nederland verliest in Franklin Delano Roosevelt een groot vriend” (15 april) Goebbels spreekt aan de vooravond van Hitlers verjaardag (19 april) Goebbels: “Als het mannelijk en Duits is als Führer van een groot en dapper volk, geheel op zichzelf aangewezen om deze strijd vol te houden, vertrouwend op eigen kracht en zekerheid, als ook met de hulp van God de vijandelijke stormen weerstaat, hen bestrijdt in plaats van te capituleren, dan is het even mannelijk en Duits om als volk zo’n Führer te blijven volgen, onvoorwaardelijk en trouw, zonder uitvluchten of reserves en zwakte en wankelmoedigheid van zich af te schudden. Het is zaak niet laf te zijn, maar sterk te worden, de eed te hoog te houden die wij gezworen hebben in een gelukkiger en veiliger vredestijd en om God te danken - steeds weer en weer - dat hij ons in deze verschrikkelijk zware tijd een ware leider heeft geschonken.” De voedselsituatie in het westen (20 april) Radio Oranje: “Zeshonderd ton (600.000 kilo) aan voedsel uitgeworpen”. (20 april) Prins Bernhard over het gesprek van de geallieerde stafofficieren met Seyss- Inquart in Achterveld bij Amersfoort (30 april) 5 “Aus dem Führer-Hauptquartier”: De Führer is in de strijd gevallen. Admiraal Dönitz zijn opvolger (2 mei) Omroeper: “Uit het hoofdkwartier van de Führer wordt gemeld dat onze Führer Adolf Hitler vanmiddag in zijn commandopost in de rijkskanselarij - tot zijn laatste ademtocht strijdend tegen het bolsjewisme - voor Duitsland is gevallen. Op 30 april heeft de Führer groot-admiraal Dönitz tot zijn opvolger benoemd. De groot-admiraal en opvolger van de Führer spreekt tot het Duitse volk. Dönitz: “ Duitse mannen en vrouwen, soldaten van de Duitse weermacht. Onze Führer, Adolf Hitler is gevallen. In de diepste rouw en droefenis buigt het Duitse volk het hoofd. De Führer heeft mij tot zijn opvolger bestemd. In het bewustzijn van de verantwoordelijkheid neem ik de leiding van het Duitse volk op mij, op dit zo zwaar beladen moment. Mijn eerste taak is deze: de Duitse mensen van de vernietiging door de oprukkende bolsjewistische vijand redden. Alleen om deze reden gaat de militaire strijd verder.” BBC-bericht: Berlijn in Russische handen (3 mei) BBC: “Maarschalk Stalin heeft een dagorder doen uitgaan aan het hele Rode Leger en de Marine. Deze luidt: De strijdkrachten onder commando van maarschalk Zjoekov, bijgestaan door die onder maarschalk Koniev, hebben de inname afgerond van de stad Berlijn, centrum van het Duitse imperialisme, bakermat van de Duitse agressie. Het begon gisteravond met wat maarschalk Stalin noemt op eervolle wijze met zwaar artillerievuur. Het Berlijnse garnizoen - in de steek gelaten door de generaal die voor de verdediging van de stad verantwoordelijk was - legde in de middag de wapens neer, nadat een laatste verzetshaard in de Tiergarten was opgeruimd. Tegen het einde van de dag waren er meer dan 70.000 krijgsgevangenen gemaakt. En zo eindigt de strijd waar Hitler zijn leven en dat van een groot deel van het Duitse leger voor had ingezet. Het begon - iets meer dan twee weken geleden - met een grote aanval van de Rode Legers bij de Oder.” De Duitse generaal Blaskowitz meldt zich in Hotel De Wereld in Wageningen bij de Canadese generaal Foulkes en zijn staf (5 mei) Generaal Charles Foulkes: “Mag ik eerst vragen of de generaal een exemplaar heeft gekregen van de akte van overgave (tolk). Nee. Is de generaal bereid te accepteren dat ik de akte voorlees en is hij bereid hierover te spreken, alvorens zijn manschappen aan mij over te dragen (tolk). Ja. Overgavebevel, ondertekend door de opperbevelhebber van de 21-ste legergroep en een Duitse vertegenwoordiger. De Duitse commandant aanvaardt de capitulatie van alle Duitse strijdkrachten in Nederland, Noordwest Duitsland, inclusief de Friese eilanden, in Helgoland, van Sleeswijk-Holstein en in Denemarken aan de opperbevelhebber van de 21-ste legergroep. Alle vijandelijkheden ter zee of in de lucht door Duitse strijdkrachten zullen in de bovenomschreven streken worden gestaakt, voor 08.00 uur Britse zomertijd, op zaterdag 5 mei 1945. Wilt u de generaal vragen of hij nog iets te vragen heeft over dit alles? (tolk). Ik zou graag een paar dingen wat nader willen bekijken, zodat we het praktisch kunnen uitvoeren. Op dit moment kan ik het niet zeggen. (tolk). Dat is goed. Laat de generaal dit meenemen en het bestuderen. Ik wil alleen wel een ontvangstbewijs, dat hij het ontvangen heeft. Dat is alles.” 6 Bekendmaking capitulatie door Radio Herrijzend Nederland (4 mei) Koningin Wilhelmina tot het vrije Nederland (5 mei) Max Blokzijl probeert verwarring te zaaien: “De bezettende macht is nog steeds de Duitse...” (5 mei) Winston Churchill over het einde van de oorlog in Europa (8 mei) Churchill: “De Duitse oorlog is ten einde. Na jaren van intensieve voorbereidingen heeft Duitsland zich begin september 1939 op Polen geworpen. En overeenkomstig onze garanties aan Polen, en tezamen met de Franse republiek heeft Groot-Brittannië, het Britse imperium en gemenebest, de oorlog verklaard aan deze perfide agressor. Nadat het heldhaftige Frankrijk was neergeslagen, hebben wij, van dit eiland uit, de strijd een vol jaar lang alleen gevoerd, totdat wij hulp kregen van de militaire macht van Sovjet-Rusland en later van de overweldigende kracht en hulp van de Verenigde Staten van Amerika. Tenslotte stond bijna de hele wereld tegenover deze boosdoeners, die nu verslagen aan onze voeten liggen.” VE-day in London - Victory in Europe (8 mei) Laatste bericht van het Duitse hoofdkwartier (9 mei) (OKW, Oberkommando der Wehrmacht) OKW: “20 uur en 3 minuten. Rijkszender Flensburg en aangesloten zenders. Wij brengen u vandaag het laatste weermachtsbericht van deze oorlog. Uit het hoofdkwartier van de groot-admiraal. 9 mei 1945. Het oppercommando van de weermacht maakt bekend: In Oost-Pruisen zijn Duitse divisies strijdend ten onder gegaan. Van de Westwall tot de Middellandse Zee hebben ze hun stellingen dapper verdedigd. Op vooruitgeschoven posten heeft ons leger zijn plicht gedaan, maanden lang blootgesteld aan geschutsvuur en tankeenheden van de vijand. Het vaderland is door onze troepen moedig verdedigd; onder voorbeeldige discipline hebben zij van België tot Noorwegen de wapens neergelegd. Sinds middernacht zwijgen nu aan alle fronten de wapens. Op bevel van de groot-admiraal is nu na lange strijd aan deze krachtmeting een einde gekomen. Deze heeft ons grote overwinningen, maar ook zware nederlagen gebracht. De Duitse weermacht heeft tenslotte op eervolle wijze het hoofd gebogen voor een overweldigende overmacht. Dit is het einde van het laatste weermachtsbericht.” Bezoek aan Buchenwald (29 april) Terugkeer koningin Wilhelmina in residentie Den Haag (6 juli) 7 Commandant Tibbets van de “Enola Gay”, na het uitwerpen van de eerste atoombom boven Hiroshima Tibbets: “(Enola Gay) In dit speciale geval had die bom 53 seconden nodig vanaf het moment dat hij het vliegtuig verliet totdat hij ontplofte. Zo lang is hij gevallen, van de bomhoogte, 53 seconden. En dat gaf ons natuurlijk genoeg tijd om af te zwenken. We hadden de bocht net gemaakt en vlogen weer horizontaal, toen het leek alsof iemand mijn vliegtuig had vastgepakt en het hard heen en weer schudde; dat werd veroorzaakt door een enorme schokgolf. Ik was eigenlijk blij dat ik dit voelde, omdat het even een opluchting voor me was, nadat zoveel mensen meer dan een jaar aan die bom hadden gewerkt. Weet u, die 53 seconden - terwijl ik het vliegtuig keerde - vroeg ik me af: Doet ie het of doet ie het niet? Maar natuurlijk was de schokgolf die wij voelden een aanwijzing dat hij was ontploft. Ik voelde dus dat ik succes had gehad.” BBC-reportage capitulatie Japan (14 augustus) BBC: ‘’Dit is Richard Hosse in Washington. Ik kom net van President Truman’s historische persconferentie en ik spreek nu tot u vanuit de tuin van het Witte Huis. Het Japanse aanbod van onvoorwaardelijke capitulatie — u hebt daar zeker al iets over gehoord - is nu officieel aanvaard. Wij werden vanavond om 11 uur in het roemruchte Oval Office van de President ontvangen, pardon, ik bedoel om zeven uur ’s avonds plaatselijke tijd. President Truman zat daar in een donkerblauw pak. Op officiële toon las hij deze verklaring voor: Van de President van de Verenigde Staten. President Truman zei: Ik heb vanmiddag een boodschap ontvangen van de Japanse regering in antwoord op een brief die minister Bournes van Buitenlandse Zaken op 11 augustus aan die regering heeft gestuurd. Ik beschouw dit antwoord - aldus de President - als een volledige aanvaarding van de wapenstilstandsverklaring die de onvoorwaardelijke capitulatie van Japan behelst. In zijn antwoord zei de President, dat er van Japanse zijde geen verdere toelichtingen zijn gevraagd. President Truman zei verder, dat er nu voorbereidingen worden getroffen voor de officiële ondertekening op de kortst mogelijke termijn van het capitulatieverdrag. Minister-president Schermerhorn nadat Japan zich heeft overgegeven (14 augustus) 8 Metropole Orkest onder leiding van Harry van Hoof: Happy days are here again... (opname 1992) Overwinningsparade in Amsterdam. Verslaggever Karel Nort: ‘Hare Majesteit de Koningin rijdt voorop’. (20 juni) Jhr. ir. J. de Ranitz, inpsecteur volksgezondheid West-Brabant en Zeeland: ‘Waarom willen wij met alle geweld dit kikkerland bewonen?’ (29 juni) George (Samuel) Sluizer (Radio Herrijzend Nederland): ‘Oud Heusden en Bemmel zijn voor de volle honder procent weg’. (7 juni) Dr. J.P.D. van Banning, burgemeester van Gennep: ‘Alle huisraad is weg’. (4 juni) George Sluizer op 7 juni 1945 over de rantsoenen in Amsterdam. 9 Staking in de Rotterdamse haven. Minister-president Schermerhorn: ‘Wij willen van het arbeidsleven een rechtsorde maken’. (3 juli) Laatste uitzending Radio Oranje. (2 juni) A. den Doolaard, het laatste woord op Radio Oranje: ‘Indonesië schreeuwt om verlossing’ (2 juni) 10 Prof. dr. J.H. Logemann: ‘Wij willen vechten voor de bevrijding van Indonesië’. (17 juli) Extra nieuwsuitzending: Alle tekenen wijzen erop dat Japan de strijd opgeeft. (10 augustus) Radio Free Indonesia: ‘The freedom is a fact’. (3 oktober) Robert Kiek (ANP), oprichting Verenigde Naties in San Francisco: ‘Onze microfoon staat op een historische plek...’ (27 juni) 11 Nederland komt weer op gang. Kapitein A. van den Dool: ‘Weer echte koffie en thee’. (13 juli) Minister-president Schermerhorn over een overgangsregeling voor het omroepbestel. (27 juli) Prinses Juliana weer in Nederland: ‘Thans ben ik met Trix, Ireen en Margriet weer terug in ons eigen huis’. (4 augustus) Verslaggever Herman Felderhof: herstel spoorwegen, vertrek eerste naoorlogse elektrische trein Amsterdam-Haarlem. (13 augustus) 12 Reporter Paul de Waart op een verlate Prinsjesdag: ‘We missen het oranjezonnetje’. (20 november) Koningin Wilhelmina in Troonrede: ‘Grote zorg vervult mij de ontwikkeling der gebeurtenissen op Java’. (20 november) Koos Vorrink (SDAP / PvdA) over behandeling van politieke gevangenen: ‘Geen wraakzucht, maar gerechtigheid’. (12 september) Proces Max Blokzijl: ‘Ik heb een geestelijk verzet niet menen te kunnen ontdekken’. (11 september) Anton Mussert, leider van de voormalige NSB, staat terecht: ‘Ik heb in deze vijf jaren gedaan wat mogelijk was om ons land onder vreemde heerschappij vandaan te krijgen’. (27 november) 13 Jan Stoffels (De Telegraaf) bij de processen tegen Nazi’s in Neurenberg: ‘Voor het eerst verschijnt Hermann Göring, voormalig rijksmaarschalk Nazi-Duitsland, zonder het blinkend tooisel’. (november) Niet-schuldigverklaring door aangeklaagden. Geldsanering door minister van Financiën Piet Lieftinck. (13 november) Verslaggever Frans Nieuwenhuis vaart over de Wieringermeerpolder: ‘Je voelt de woede in je opstijgen’. (1 oktober) Reporter Herman Felderhof over weer boven water gekomen klokken. (12 oktober) |
Inhoud Sprekende stemmen 1944 en 1945
Luister naar Sprekende stemmen 1936 - 1947 via platforms als Storytel, de online bibliotheek, Podimo en Fluister.