|
Luister naar Het Luisterarchief
De geklimatiseerde kelders van het Haags Gemeentearchief liggen vol geluidsjuweeltjes, bewaard voor de eeuwigheid. Op verzoek van het archief haalt podcastmaker Peter de Ruiter de toekomst naar voren en spitst zijn oren. Hij ontdekt er uitzonderlijke stemmen, geluiden en muziek. Daar spint hij zijn geluidsdocumentaires omheen. Onder de titel Het Luisterarchief heeft hij zeven afleveringen gemaakt, ruim 5,5 uur luisterplezier in totaal. De delen verschijnen tweewekelijks vanaf 1 december 2021. 
Het Haagse lied
De eerste twee afleveringen van Het Luisterarchief gaan over het Haagse lied. Iedereen kent de befaamde liederen over Den Haag, maar er zijn er nog vele, vele meer. Alleen al musicus Hans Steijger heeft er meer dan tweehonderd gemaakt. Hij vertelt welke en hoe hij dat doet. Ook hoor je schrijver en verzamelaar Jimmy Tigges, die met collega Paul Groenendijk een boek schreef over Haagse liedjes. En luister naar Harry Knipschild, die in dienst van platenmaatschappij Polydor O, O, Den Haag uitbracht - nadat hij daar tal van horden voor had moeten nemen. Exclusief voor Het Luisterarchief kun je luisteren naar een vroege versie van dit nummer, met een andere tekst. Uiteraard komen in deze podcast tal van andere liedjes over Den Haag voorbij, met een bijzondere plaats voor La Haye van Tess Merlot - het jongste nummer over de stad van deze nieuwe ster aan het Haagse firmament. #1 Het Haagse lied (1) Met onder anderen verzamelaar Jimmy Tigges en platenman Harry Knipschild over het ontstaan van O O Den Haag. #2 Het Haagse lied (2)
Met onder anderen liedjesmaker Hans Steijger en zangeres Tess Merlot De roemruchte fotograaf Simon Smit
Aflevering 3 van Het Luisterarchief is gewijd aan Simon Smit, misschien wel de meest roemruchte fotograaf die Den Haag heeft voortgebracht. Met een groot hart voor zijn stad bracht hij al voor de Tweede Wereldoorlog de sfeer en de actualiteit in Den Haag in beeld. In 1936 werd hij internationaal bekend met de foto van het verlovingspaar Juliana en Bernhard op de fiets. Simon kende God en Gerrit en dat hielp hem overal binnenkomen voor exclusieve platen van het nieuws, dat hij versloeg of dat hij zelf maakte. Hij won twee keer de Zilveren Camera en oefende zijn beroep uit tot ver na de eeuwwisseling - tot hij in 2012 op 98-jarige leeftijd stierf. Luister naar Simons typische, licht Haagse stemgeluid in het interview met Peter Schilperoort uit 1978, dat met alle zorg in het archief wordt bewaard. Fiets mee door Den Haag met oud-journalist Fred van Bunge, die op markante plekken vertelt hoe hij met Simon samenwerkte. Collega-fotograaf Ronald Speijer haalt herinneringen aan de boef die Simon ook was op. Oud-fotoarchivaris Wim de Koning Gans bespreekt Simons meest in het oog lopende foto's. Bart Maat, de fotograaf die in 2021 met zijn foto een minister in grote moeilijkheden bracht, vergelijkt zijn vak van nu met dat van toen. #3 Fotograaf Simon Smit Haagse reclameplaatjes die de jeugd willen winnen
In de jaren zestig groeit de welvaart met flinke sprongen. De grote groep kinderen van vlak na de Tweede Wereldoorlog zoekt vermaak met beatmuziek. Grammofoonplaten zijn duur en op de radio mag nog geen reclame worden gemaakt. Die combinatie leidt tot grote aantallen reclame- en gelegenheidsplaatjes, waarvan er vele juweeltjes in het archief worden bewaard. Podcastmaker Peter de Ruiter selecteert een handjevol en componeert er Haagse verhalen omheen. #4 Haagse reclameliedjes (1) Introductie van het fenomeen, wethouder Dankelman en het Residentie Orkest met Paul van Vliet. VVD-wethouder Dankelman VVD-wethouder Dankelman is anno 1966 een begrip in Den Haag en dat wil hij graag blijven. Om jonge stemmers te lokken maakt hij een plaatje met beatmuziek. Hij danst zelf lustig mee. Zijn zoon Maarten haalt herinneringen op aan die tijd, waarin de ruiten werden ingegooid als je een VVD-poster voor het raam hing. Als wethouder van verkeer laat vaderlief zich eens ontvallen dat als iedereen zou gaan lopen, de verkeersproblemen van Den Haag in één klap zouden opgelost. Dat werd een relletje. Het Residentie Orkest en Paul van Vliet Het Residentie Orkest wil in 1969 zijn vriendengroep uitbreiden. Ze maken een plaatje waarin toenmalig chef-dirigent Willem van Otterloo in gesprek gaat met Paul van Vliet over het wezen van klassieke muziek. Met rijkgeschakeerde fragmenten komt de kunst tot leven. Ook gaat Van Vliet gaat zelf in dialoog met de instrumenten. Anno 2021 vertellen Yolande Zuijdgeest en Ward Koopmans over de manier waarop zij ook nu de kunst aan de man brengen: door het publiek te laten luisteren. Als toegift krijgt de luisteraar een indruk van hoe het orkest klinkt in zijn mooiste zaal ooit: Amare. #5 Haagse reclameliedjes (2)
Dansschool Wim Lier en verzamelaar Frits Jonker. Reclameplaatjesverzamelaar Frits Jonker Frits Jonker is verzamelaar van reclameplaatjes en scheef er samen met Dolf Hell zelfs een boek over: De muzikale verleiding. Hij vertelt over hoe vrijwel alle grote artiesten uit de jaren zestig en zeventig zich voor het medium lieten inhuren, Hagenaar of niet: Kees van Kooten en Wim de Bie, Paul van Vliet, Jasperina de Jong, Annie MG Schmidt, Jules de Korte, de Golden Earrings, Toon Hermans Frans Halsema, Ramses Shaffy en ga zo nog maar even door. Vele 'Haagse' merken passeren de revue: Erres, Caballero, Shell. Dansschool Wim Lier In de jaren zestig wil de jeugd niet alleen naar muziek luisteren, maar er ook op dansen. Dat kon bij vele dansscholen in de stad, waaronder die van Wim Lier. Een opwekkend plaatje moest de jeugd de weg wijzen naar dit instituut. Weduwe Carin Lier brengt de swingende lessen weer tot leven in de school aan de Scheveningse Veer, die er nog wel is, maar niet meer wordt gebruikt. Hagenaars halen herinneringen op aan hun mooiste tijd. #6 Haagse reclameliedjes (3)
De nalatenschap van mijnbouwmaatschappij Billiton en het verloren beeld 'Haagse Josje'. Billiton en het Cocktailtrio Het Cocktailtrio maakt in 1960 een plaatje voor het honderdjarig bestaan van mijnbouwmaatschappij Billiton, toen gevestigd aan het Louis Couperusplein. In het voormalige kantoor zitten nu appartementen, maar de geest van Billiton waart er nog rond. Bewoner Michael Brandt leidt de luisteraar door het gebouw. Het verloren beeld Aan het eind van aflevering over Billiton blijkt dat het 'Haagse Josje', het bronzen beeld dat het personeel het bedrijf voor zijn jubileum cadeau heeft gedaan, zoek is. Het stond vele jaren voor de deur van het pand aan het Louis Couperusplein, is een paar keer meeverhuisd naar andere locaties, maar is sinds Billiton uit Nederland vertrok foetsie. Helga Meijer van het Gemeentearchief en podcastmaker Peter de Ruiter bundelen hun krachten en gaan op onderzoek uit. 
De plaatsing van het beeld Haagse Josje van Cephas Stauthamer voor de deur van Billiton aan het Louis Couperusplein, 17 september 1960. Fotobureau Meyer / Collectie Haags Gemeentearchief.
Klik hier onder naar het jubileumnummer van Erts, het interne blad van Billiton waarin de totstandkoming van het beeld wordt beschreven, inclusief een bezoek aan de kunstenaar Cephas Stauthamer.
|
Prinses Juliana en prins Bernhard, 18 september 1936. Foto ©️ Simon E. Smit
Begrafenis Louis Bouwmeester jr. op 16 november 1931. Foto ©️ Simon E. Smit
Koningin-moeder Emma, omstreeks 1932. Foto ©️ Simon E. Smit
Nonnen bekijken de Taptoe in Delft, 25 augustus 1954. Foto ©️ Simon E. Smit
Blinde man in de gracht van de Veenkade, 6 juni 1957. Foto ©️ Simon E. Smit
Melkboer, juli 1957. Foto ©️ Simon E. Smit
Gesneuveld paard, Bilderdijkstraat 20 mei 1959. Foto ©️ Simon E. Smit
Andere mooie podcasts over Den Haag
Kunstenaars in de Mallemolen (2021) - Radio Doc Een autovrij hofje in Den Haag met piepkleine huurwoningen is de plek waar talloze grootheden zijn geboren. Jonge kunstenaars van alle disciplines kwamen vanaf de jaren vijftig op de Mallemolen wonen en bouwden er een gemeenschap zonder regels, waar woest werd gedronken en wild gevochten en waar de creativiteit moest ontstaan uit totale vrijheid. Luister hier Straperlo - Het spel en de knikkers (2021) - De Kostgangers Als in het begin van de twintigste eeuw de exploitatie van het Kurhaus in Scheveningen spaak dreigt te lopen, dragen twee handige zakenlieden annex uitvinders de oplossing aan. Ze bedenken een nieuw spel, waar bezoekers geld mee kunnen verdienen. Het loopt storm, tot de overheid er een stokje voor steekt. Daarop trekken de ondernemers naar het buitenland, waar ze de hand blijken te hebben in een politieke omwenteling. Een podcast over het spel en de knikkers. Luister hier Toonaarden (2021) De podcast van het Residentie Orkest, met radiomaker Lex Bohlmeijer. Luister hier. Amare (2021) Ook het nieuwe Haagse cultuurcentrum Amare heeft een eigen podcastserie, met de ambitieuze doelstelling om duidelijk te maken wat je onder 'inclusiviteit' verstaat. Luister hier. Zin in kunst (2021) Sef (Yousef Gnaoui) en Steven van Lummel door het gebouw van Kunstmuseum Den Haag. Geen deur blijft voor hen gesloten. Luister hier. Jan & Christina (2020) Na een overzichtstentoonstelling in Fotomuseum Den Haag vraagt fotograaf Jan Banning (1954) zich af wat hij heeft betekend voor de wereld. Hij besluit zich in te zetten voor een vrouw die al 28 jaar onterecht in de gevangenis zit. Zijn inspanningen worden weergegeven in een vierdelige serie. Luister hier. Den Haag To Go (2020/2021) Lex Rijkers ontdekt(e) de tofste plekken van Den Haag. Luister hier. Bibliotheek Den Haag (2021) Schrijvers, dichters en denkers gaan met elkaar in gesprek over literatuur, kunst, wetenschap en samenleving. Luister hier. Welcome to interesting times? (2018) Gesprekken met maker uit Haagse broedplaatsen. Luister hier. Helden van de kust (2021) Portretten van vrijwilligers van reddingsbrigades land de Zuidhollandse stranden. Luister hier. Strijden ga ik - Anton de Kom (2021) Portret van de Surinaamse verzetsstrijder en schrijver Anton de Kom, die veel werk verzette vanuit zijn woning in Den Haag. Luister hier. Boventoon (2018) Een talkshow over Haagse muziek. Luister hier. Vrouwen en kruiden in het Zuiderpark (2021) Een audiotour door het Zuiderpark. Luister hier. Onderwijs maken (2021) Stichting De Haagse Scholen vertelt over haar aanpak. Luister hier. Laakkwadraat (2020/2021) Verhalen en gesprekken over het Laakkwartier. Luister hier. Scheveningen Preitjesmaekers - De Scheveningse podcast (2021/2022) Op zoek naar de oorsprong en de toekomst van het Schevenings dialect. Een serie die is voortgekomen uit het Schevenings Toneel. Luister hier. Noordzeevis uit Scheveningen (2021) Een kijkje achter de schermen van de vangst van en handel in Noordzeevis in Scheveningen. Luister hier. Schevenings spraakwater (2020) Over de leefwereld van jongeren. Luister hier. Van de Haagse podcastmaker Marco Raaphorst Paul Verhoeven (2010) Een Haagse zoektocht naar regisseur Paul Verhoeven. Luister hier. Foto's van de Stones (2020) Marco Raaphorst interviewt fotograaf Jan de Hont, die in 1964 foto's maakte van The Rolling Stones tijdens de repetitie voor hun desastreus optreden in het Kurhaus. Luister hier. Napaku (2019) Over de eerste graffittispuiter (tagger) van Den Haag. Luister hier. Muziek als medische therapie (2019) Een reportage vanuit het Westeindeziekenhuis over het gebruik van muziek in het genezingsproces. Luister hier. | ||
Zo maak je een podcastserie van ‘gevonden geluiden’ in 10 stappen
Door Peter de Ruiter
Mijn podcastserie Het Luisterarchief is gebaseerd op geluidsfragmenten die ik heb gevonden in het Haags Gemeentearchief. Maar iedereen kan natuurlijk een serie maken aan de hand van stemmen, geluiden en muziek die worden bewaard in het audio-archief van Delft, Maastricht of noem-maar-een-stad. Hierbij enkele tips voor als je daar je zinnen op wilt zetten.
Door Peter de Ruiter
Mijn podcastserie Het Luisterarchief is gebaseerd op geluidsfragmenten die ik heb gevonden in het Haags Gemeentearchief. Maar iedereen kan natuurlijk een serie maken aan de hand van stemmen, geluiden en muziek die worden bewaard in het audio-archief van Delft, Maastricht of noem-maar-een-stad. Hierbij enkele tips voor als je daar je zinnen op wilt zetten.
|
1 Wie gaat dat betalen?
In de ruim vier jaar dat ik nu podcasts maak heb ik veel vrij werk gemaakt, dus zonder opdrachtgever die betaalde voor mijn gewerkte uren. Die vrije podcasts gingen over onderwerpen die mij interesseerden en waar ik meer over wilde weten. Een opdracht is dus geen noodzaak. Maar als je gebruik wilt maken van geluidsopnames uit een archief, is het wel handig als je kunt rekenen op de medewerking van de beheerder van dat archief, al is het geen opdrachtgever. Je wil immers over dat materiaal kunnen beschikken en het kunnen kopiëren. Dus: Probeer een band op te bouwen met deze of gene. Geef (ook) als reden voor je initiatief dat het mooi is als het archief bij de burger tot leven komt. Dat onderstreept het belang er van. De podcast zal meer gebruikers en mogelijk donateurs van historisch materiaal trekken, et cetera. 2 Niet zoeken, maar vínden Er is een nog een andere reden voor een goede band met de archivaris. Zoeken in een archief doe je via een website of via een computer in de archiefzaal. Maar dan moet je wel weten waar je naar op zoek bent. Via een zoekmachine kun je niet grasduinen en 'per ongeluk' interessante geluidsfragmenten tegenkomen. En dat is juist het spannends, dan ontdek je echt wat. Van mijn opdrachtgever het Haags Gemeentearchief heb ik een Excelsheet ontvangen met de 5.431 audiobronnen zoals die in hun Adlib-catalogussysteem staan. Daar kun je dan regel voor regel doorheen lopen op zoek naar onverwachte juweeltjes. En die heb ik gevonden! 3 Waar moet je op letten? Regelmatigheden! Ik heb gezocht naar regelmatigheden en onregelmatigheden. Wat het eerste betreft: ik ontdekte dat er heel veel liedjes over Den Haag bestaan, dus veel meer dan de bekende van Harry Klorkestein, Paul van Vliet, Conny Stuart en Wieteke van Dort. Ik heb twee afleveringen over het Haagse lied gemaakt. Ik heb onderzoek gedaan en kwam er achter dat er een boek bestaat getiteld Het lied van Den Haag, geschreven door Jimmy Tigges en Paul Groenendijk. Bij de eerste ben ik op bezoek gegaan. Ik heb hem geïnterviewd en we hebben plaatjes gedraaid uit zijn collectie van meer dan tweehonderd liedjes over Den Haag. 
Trofeeën uit het Haags Gemeentearchief.
4 Waar moet je op letten? Onregelmatigheden! Ook bleek dat er veel liedjes van één componist waren: Hans Steijger. Ook hem heb ik geïnterviewd over de tweehonderd liederen die heeft gemaakt over de stad, over Haagse mensen en over Haagse gebeurtenissen. Hij deed dat dikwijls in opdracht. Met Jimmy Tigges en Hans Steijger was ook de vraag beantwoord 'Wie geef je het woord?' Je bent als podcastmaker namelijk geen veredelde DJ die plaatjes aan- en afkondigt. Je hebt deskundige stemmen nodig. Een echte onregelmatigheid die ik aantrof was een dubbelelpee uit 1959, die is gemaakt ter gelegenheid van de zestigste verjaardag van de verder onbekende autohandelaar A. Beers. Wie was dat en waarom heeft hij platen laten maken (met een 'familiealbum') om zijn verjaardag te vieren? En vooral: wat staat er op? Aan dat onderwerp ben ik nog niet toegekomen, maar de platen zullen ongetwijfeld een bijzonder licht laten schijnen op de mensen, het feest en de sfeer van die tijd. 5 Van het een komt het ander Jimmy Tigges heeft mij weer verder op het spoor gezet van andere mooie Haagse geluidsvondsten. Zo waren mij in het archief al 'reclameplaatjes' opgevallen van Haagse bedrijven en mensen. Die waren populair in de jaren zestig en zeventig, toen reclame op radio en televisie nog verboden was en de jeugd schreeuwde om plaatjes die ze kon draaien op de pasverworven pick-ups. De leukste was wellicht die van VVD-wethouder Dankelman, die de jeugd op hem wilde laten stemmen dankzij de beatmuziek die hij draaide en waar hij (53 jaar jong) op danste. Volgens www.detelefoongids.nl woonde er nog één Dankelman in Den Haag. Het bleek zijn zoon en die wilde graag praten, dus die aflevering kwam ook in kannen en kruiken. De weduwe van Wim Lier, oprichter van het gelijknamige dansinstituut waar eind jaren zestig ook een wervend plaatje van was uitgekomen, heb ik geïnterviewd in het voormalige dansinstituut, dat nu leeg staat. Zo kon ik couleur locale toevoegen aan het gesprek. Dat is altijd spannender dan mensen interviewen aan de keukentafel. |
6 Dieper graven
Bij een van de reclameplaatjes ben ik dieper gaan graven omdat het onderwerp daar bij wijze van spreken om vroeg. Het ging over een nummer van het Cocktailtrio uit 1960, gemaakt ter gelegenheid van het honderdjarig bestaan van de Haagse mijnbouwmaatschappij Billiton. Bij de viering van dat jubileum heeft het personeel het bedrijf een bronzen beeld van een vrouw cadeau gedaan. Haagse Josje, zoals ze werd genoemd, is geplaatst voor de hoofdingang van het bedrijf, toen gevestigd aan het Louis Couperusplein. In het nummer op de B-kant bezingt het Cocktailtrio deze geste: “Voor dat indrukwekkende gebouw / staat sinds gisteren een bronzen vrouw”. Billiton is een paar keer verhuisd binnen de regio en het beeld verhuisde steeds mee; tot het begin deze eeuw plotseling spoorloos was. Via tal van ex-Billitonwerknemers, diverse archieven en zelfs de Kunstdetective heb ik met Helga Meijer, mijn opdrachtgeefster van het Haags Gemeentearchief, het beeld 13.000 kilometer hier vandaan weten te lokaliseren. Die speurtocht is in de vorm van een dialoog (we bellen elkaar over de vorderingen van het onderzoek) in de podcast beland. Dat was eens een andere, naar ik aanneem interessante werkvorm voor de luisteraar. Mazzel bij de reclameplaatjes was dat ook over dit onderwerp een boek is gemaakt: De muzikale verleiding, door Frits Jonker en Dolf Hell. Op de bijbehorende twee cd's staan de mooiste voorbeelden. Frits Jonker, ook al is hij Amsterdammer :-), heb ik voor de podcast gesproken. 7 Het helpt als je uit de stad komt Ik heb mij nog nooit zo’n echte Hagenaar gevoeld als bij het maken van deze podcastserie. Dat gold vooral voor de aflevering rond de vermaarde Haagse fotograaf Simon Smit (1914-2012), van wie een cassettebandje met een radio-interview in de geklimatiseerde kelders van het Haags Gemeentearchief ligt. Ik heb de man een paar keer ontmoet en ik ben bevriend met een journalist die vaak met hem op pad ging om het nieuws te 'maken'. Simon Smit en die journalist, Fred van Bunge, reden dan door de stad om nieuwstips na te trekken. Met die Fred ben ik op een zonnige Haagse dag langs gedenkwaardige plekken in de stad gefietst en heb daar opnames gemaakt. Weer een werkvorm die de luisteraar hopelijk verrast. 8 Luisteren en kijken en luisteren Als je over foto's hoort praten, wil je die foto's ook graag zien. Ik heb er hierboven een aantal geplaatst. Daar staan of komen ook foto's van Haagse Josje (ook op haar nieuwe plek), de covers van enkele reclameplaatjes en een overzicht van alle afleveringen en hun beschrijvingen. Je treft ook informatie aan over het reclameplaatje dat het Residentie Orkest in 1969 heeft gemaakt met Paul van Vliet, met als doel nieuwe 'vrienden' te maken. Ik spreek twee medewerkers die zich daar nu voor inzetten en ik laat horen hoe de muziek van het orkest anno 2021 klinkt in het nagelnieuwe Haagse cultuurcentrum Amare. 9 Tijdgeest, actualiteit en betekenis Met het laten horen van de muziek van Residentie Orkest in Amare heb ik het onderwerp een actueel tintje gegeven. Dat heb ik bij de meeste afleveringen gedaan. In de tweede aflevering over het Haagse lied interview ik bijvoorbeeld Tess Merlot, een nieuwe ster aan het Haagse firmament die juist het lied La Haye heeft uitgebracht. Een actueel tintje, plaatsing in de tijd van oorsprong en de betekenis voor de Hagenaar waren drie elementen die ik volgens afspraak met het Gemeentearchief heb aangebracht in elk deel van de podcastserie. 10 Een stukje techniek Als je kunt beschikken over geluidsmateriaal uit een archief, heb je dikwijls te maken met muziekcassettes en grammofoonplaten. Die zul je vaak zelf moeten digitaliseren. Voor € 20 koop je een goedwerkende cassettedeck in de kringloop. Ook heb ik voor € 400 euro een nieuwe Planar One platenspeler gekocht, zodat ik zeker weet dat het niet aan de pick-up ligt als een plaat rot klinkt (en omdat ik nu weer graag plaatjes draai). Essentieel voor de verbinding met de computer is een Behringer UF0202 interface van pakweg € 25. Ik neem op met het programma Hindenburg Lite (€ 85), waar ik ook mijn podcasts mee monteer. Als wederdienst aan het Gemeentearchief mag de dienst beschikken over het door mij gedigitaliseerde materiaal. Conclusie Met het louter ontdekken van geluidsjuweeltjes in een archief begint pas het maken van een boeiende podcast. Dat vergt meer onderzoek, lezen (bibliotheek, www.boekwinkeltjes.nl voor tweedehands), (ervarings)deskundigen zoeken, interessante werkvormen bedenken en een verrassende montage maken. Zo heb ik mijn ‘Haagse verhalen’ gecreëerd, voortbordurend op wat ik in het archief heb aangetroffen. En die podcasts zijn op hun beurt ook weer opgenomen in het Haagse Gemeentearchief. Wil je meer weten over het maken van en luisteren naar podcasts, raadpleeg dan mijn boek De Podcastprofessor www.podcastprofessor.nl |