Piet Wapperom jr aan het woord in het Oranjehotel. 5 maart 2020 - Een podcast is niet altijd een consumptieartikel dat je na gebruik achter je laat. Hij kan een beginpunt zijn van reflectie en discussie. Waar een film zowel geluid als beelden bevat, ontbreken die laatste in een podcast. Dat laat ruimte voor verbeelding. De individuele luisteraar kan zijn eigen 'film' maken: aan de hand van zijn eigen ervaringen, fantasie of kennis van het onderwerp. Het wordt nog interessanter als je kunt luisteren naar de mensen die in de podcast voorkomen, die antwoord geven op de vraag wat de podcast met hen heeft gedaan.
Op 5 maart 2020 komen die mensen bijeen in het Oranjehotel in Den Haag. Aanleiding: de podcastserie Oranjehotel in verzet van Peter de Ruiter, over verzetsstrijders die ook in de cel doorgingen met hun strijd. Het Oranjehotel was in de Tweede Wereldoorlog de bijnaam van de Scheveningse gevangenis, waar de Duitse bezetter die verzetsstrijders opsloot. Van twee van hen die in het Oranjehotel hadden 'gelogeerd', zijn de zonen aanwezig. Van een derde, pater Titus Brandsma, is er een geloofsgenoot van de Karmel, de orde waartoe ook Brandsma behoorde. Allen vertellen over de indruk die de podcast, waar zij zelf in te horen zijn, op hen heeft gemaakt.
Mensen bij de les houden
Deze karmelitesse, Hetty Berflo, heeft tot taak de geestelijke erfenis van Titus Brandsma onder aandacht te houden. Zij vindt de podcast een levendige vorm om de geschiedenis naar voren te brengen. Het creëert volgens haar een ander soort betrokkenheid van de luisteraar met de geschiedenis. Het medium is spannend, het houdt mensen bij de les. Ze laat haar gedachten gaan om het omvangrijke archief van Titus Brandsma ook via een dergelijke vorm te ontsluiten.
Berflo geeft desgevraagd te kennen in de podcast niets nieuws over Titus Brandsma te hebben gehoord. Wat haar echter intrigeert is hoe je met een precieze keuze uit interviews, passende muziek, voice-overs in korte heldere zinnen en een acteur die teksten van Brandsma leest alsof hij in de cel zit, een nieuwe werkelijkheid creëert, die ook een jonge garde kan aanspreken.
Jonge garde: Domcast
Die jonge garde was aanwezig in het Oranjehotel: drie recentelijk afgestudeerde historici van de Universiteit Utrecht die als stage een podcastserie maken over bewoners van de stad Utrecht tijdens de Tweede Wereldoorlog, getiteld Domcast. Thomas van Roijen en Kiki Ernst deden het woord en vertelden over hoe het project burgers vragen laat stellen over de historie van hun stad. Die vragen worden in veel gevallen beantwoord door weer andere burgers; er is sprake van een wisselwerking.
Was het uitgangspunt aanvankelijk algemeen (met ook vragen als 'waarom mag geen gebouw hoger zijn dan de Domtoren?'), gaandeweg is het project toegespitst tot de oorlogsperiode. Daar kun je immers betrokkenen bij vinden die je kunt interviewen. Op de bijeenkomst werd een fragment gespeeld over mensen die in een huis woonden waar Joden uit zijn weggevoerd. In de kruipruimte trof men jaren na de oorlog nazipropaganda aan. Wie waren in de oorlog de nieuwe bewoners geworden? Het trof de jonge historici dat ze vanuit een academische achtergrond aan het project begonnen en te maken kregen met mensen en emoties. Dat heeft hun attitude verrijkt.
Moderne manier geschiedschrijving
Ook Edmond Wellenstein vindt dat de podcast op het goede moment naar boven komt, in een tijd waarin jongeren hun belangstelling voor televisie en radio verliezen. Hij noemt het een moderne manier van geschiedschrijving, die voor verdieping zorgt. Zijn vader, Mom Wellenstein, heeft zich in de oorlog geweerd tegen de bezetter vanuit het Delftse studentenverzet. Het begon met de publicatie van een pamflet tegen de in zijn ogen schandelijke maatregelen van de bezetter. Zo mochten Joodse studenten en leraren zich niet meer op de universiteit vertonen.
Wellenstein wordt na publicatie van wat hij noemt de Oprechte Delftenaar opgepakt, maar ze kunnen niks bewijzen. Toch blijft hij maandenlang in detentie, na het Oranjehotel ook in kamp Amersfoort. Daar ontmoet hij onder anderen Titus Brandsma, die grote indruk op hem maakt. Evenals Wellenstein is Brandsma opgepakt wegens zijn strijd voor het vrije woord en het uiten van meningen die de bezetter niet welgevallig zijn.
Terreur van de bezetter
Brandsma reist langs katholieke dag- en nieuwsbladen om te voorkomen dat zij, op last van de bezetter, NSB-advertenties in hun kolommen opnemen. Die reis is hem fataal geworden. De terreur van de bezetter en ontmoetingen als die met Titus Brandsma, hebben Mom Wellenstein er na de oorlog mede toe aangezet zich vanuit Luxemburg in te spannen voor een verenigd Europa.
Anders dan Wellenstein, heeft Titus Brandsma na de oorlog zijn werk niet kunnen voortzetten. Broos van gestel is hij uiteindelijk door ziekte en uitputting gestorven in kamp Dachau. Hij was 61 jaar. Na de oorlog zijn hij en Mom Wellenstein op vele wijzen geëerd. Een eer die niet is toegevallen aan de hoofdpersoon van de derde episode van de serie, verzetsstrijder Piet Wapperom. Ook hij heeft have en goed geriskeerd voor een vrij land. Maar anders dan veel van zijn communistische strijdmakkers, heeft hij de oorlog overleefd, een feit waarvoor hij zich na de oorlog moet verantwoorden.
Op 5 maart 2020 komen die mensen bijeen in het Oranjehotel in Den Haag. Aanleiding: de podcastserie Oranjehotel in verzet van Peter de Ruiter, over verzetsstrijders die ook in de cel doorgingen met hun strijd. Het Oranjehotel was in de Tweede Wereldoorlog de bijnaam van de Scheveningse gevangenis, waar de Duitse bezetter die verzetsstrijders opsloot. Van twee van hen die in het Oranjehotel hadden 'gelogeerd', zijn de zonen aanwezig. Van een derde, pater Titus Brandsma, is er een geloofsgenoot van de Karmel, de orde waartoe ook Brandsma behoorde. Allen vertellen over de indruk die de podcast, waar zij zelf in te horen zijn, op hen heeft gemaakt.
Mensen bij de les houden
Deze karmelitesse, Hetty Berflo, heeft tot taak de geestelijke erfenis van Titus Brandsma onder aandacht te houden. Zij vindt de podcast een levendige vorm om de geschiedenis naar voren te brengen. Het creëert volgens haar een ander soort betrokkenheid van de luisteraar met de geschiedenis. Het medium is spannend, het houdt mensen bij de les. Ze laat haar gedachten gaan om het omvangrijke archief van Titus Brandsma ook via een dergelijke vorm te ontsluiten.
Berflo geeft desgevraagd te kennen in de podcast niets nieuws over Titus Brandsma te hebben gehoord. Wat haar echter intrigeert is hoe je met een precieze keuze uit interviews, passende muziek, voice-overs in korte heldere zinnen en een acteur die teksten van Brandsma leest alsof hij in de cel zit, een nieuwe werkelijkheid creëert, die ook een jonge garde kan aanspreken.
Jonge garde: Domcast
Die jonge garde was aanwezig in het Oranjehotel: drie recentelijk afgestudeerde historici van de Universiteit Utrecht die als stage een podcastserie maken over bewoners van de stad Utrecht tijdens de Tweede Wereldoorlog, getiteld Domcast. Thomas van Roijen en Kiki Ernst deden het woord en vertelden over hoe het project burgers vragen laat stellen over de historie van hun stad. Die vragen worden in veel gevallen beantwoord door weer andere burgers; er is sprake van een wisselwerking.
Was het uitgangspunt aanvankelijk algemeen (met ook vragen als 'waarom mag geen gebouw hoger zijn dan de Domtoren?'), gaandeweg is het project toegespitst tot de oorlogsperiode. Daar kun je immers betrokkenen bij vinden die je kunt interviewen. Op de bijeenkomst werd een fragment gespeeld over mensen die in een huis woonden waar Joden uit zijn weggevoerd. In de kruipruimte trof men jaren na de oorlog nazipropaganda aan. Wie waren in de oorlog de nieuwe bewoners geworden? Het trof de jonge historici dat ze vanuit een academische achtergrond aan het project begonnen en te maken kregen met mensen en emoties. Dat heeft hun attitude verrijkt.
Moderne manier geschiedschrijving
Ook Edmond Wellenstein vindt dat de podcast op het goede moment naar boven komt, in een tijd waarin jongeren hun belangstelling voor televisie en radio verliezen. Hij noemt het een moderne manier van geschiedschrijving, die voor verdieping zorgt. Zijn vader, Mom Wellenstein, heeft zich in de oorlog geweerd tegen de bezetter vanuit het Delftse studentenverzet. Het begon met de publicatie van een pamflet tegen de in zijn ogen schandelijke maatregelen van de bezetter. Zo mochten Joodse studenten en leraren zich niet meer op de universiteit vertonen.
Wellenstein wordt na publicatie van wat hij noemt de Oprechte Delftenaar opgepakt, maar ze kunnen niks bewijzen. Toch blijft hij maandenlang in detentie, na het Oranjehotel ook in kamp Amersfoort. Daar ontmoet hij onder anderen Titus Brandsma, die grote indruk op hem maakt. Evenals Wellenstein is Brandsma opgepakt wegens zijn strijd voor het vrije woord en het uiten van meningen die de bezetter niet welgevallig zijn.
Terreur van de bezetter
Brandsma reist langs katholieke dag- en nieuwsbladen om te voorkomen dat zij, op last van de bezetter, NSB-advertenties in hun kolommen opnemen. Die reis is hem fataal geworden. De terreur van de bezetter en ontmoetingen als die met Titus Brandsma, hebben Mom Wellenstein er na de oorlog mede toe aangezet zich vanuit Luxemburg in te spannen voor een verenigd Europa.
Anders dan Wellenstein, heeft Titus Brandsma na de oorlog zijn werk niet kunnen voortzetten. Broos van gestel is hij uiteindelijk door ziekte en uitputting gestorven in kamp Dachau. Hij was 61 jaar. Na de oorlog zijn hij en Mom Wellenstein op vele wijzen geëerd. Een eer die niet is toegevallen aan de hoofdpersoon van de derde episode van de serie, verzetsstrijder Piet Wapperom. Ook hij heeft have en goed geriskeerd voor een vrij land. Maar anders dan veel van zijn communistische strijdmakkers, heeft hij de oorlog overleefd, een feit waarvoor hij zich na de oorlog moet verantwoorden.
 |  |  |
Vrijgesproken in hoger beroep
Wapperom wordt wegens zijn verzetswerk gearresteerd, maar ook weer vrijgelaten, terwijl zijn kompanen de kogel krijgen. Dat wekt argwaan bij de rest van het communistisch verzet, dat hem tijdens en na de oorlog beschuldigt van mogelijke collaboratie. Wapperom zit na de oorlog een jaar en negen maanden in detentie, onder meer in het Oranjehotel, te midden van NSB-ers en Duitsers. Wapperom wordt in hoger beroep vrijgesproken en dus gerehabiliteerd, maar de kwestie zit de familie Wapperom sinds de oorlog dwars.
De podcast over zijn vader was voor Piet Wapperom jr reden zich in de materie te verdiepen. Hij heeft zich al die jaren grotendeels afzijdig gehouden van het verhaal. Zijn broer Hugo heeft er het boek De Spinvlieg over gemaakt, een deels geromantiseerd verhaal over pa's proces en wat zich verder na de oorlog heeft afgespeeld. Dat moest genoeg zijn.
Pathos maakt indruk
De aanloop naar het interview met de podcastmaker heeft hem twee weken nachtrust gekost, dagen en nachten waarin hij pa's archief en alle literatuur over hem heeft bestudeerd. Tijdens de bijeenkomst in het Oranjehotel vertelt hij het verhaal nogmaals. Zijn pathos maakt indruk op de deelnemers. Zijn broer Hugo en zus Madeleen zijn ook meegekomen.
Wapperom en zijn familieleden zijn blij met de podcast, die het feitelijke verhaal van zijn vader kort en kernachtig weergeeft. Pa's ervaringen zijn weer een onderwerp waarover wordt gesproken. Wat Wapperom zwaar valt, is dat de Nederlandse staat nooit excuses heeft aangeboden. In de omgeving van het Oranjehotel zijn straten vernoemd naar andere leidende verzetsmensen, maar de naam Wapperom ontbreekt.
Diep ingegrepen
Als illustratie van hoe diep de kwestie na de oorlog heeft ingegrepen op het gezin van Wapperom, wordt tot besluit van de bijeenkomst een fragment uit de podcast ten gehore gebracht. Daarin wordt een brief van vader aan zoon voorgelezen, geschreven vanuit concentratiekamp Duindorp, 18 april 1946. Piet jr is dan vijf jaar oud en heeft als koosnaam Petja.
"Lieve Petja, Nu ontvang je voor het eerst van je leven een echte brief van je papa. Hoe vind je dat nou? Papa is al een hele tijd niet meer thuis omdat hij hier moet werken. Ik hoop maar dat het niet lang meer duurt. Als ik thuiskom, jongen, vieren we een groot feest. Dan krijg je een mooi cadeau van me, en je broer Hugo natuurlijk ook. Dan gaan we samen, voor Hugo een zeilbootje maken. Een hele mooie. Dan kan hij naar ons kijken, naar hoe wij dat doen. Dat vindt hij vast fijn, denk je niet?
Wapperom wordt wegens zijn verzetswerk gearresteerd, maar ook weer vrijgelaten, terwijl zijn kompanen de kogel krijgen. Dat wekt argwaan bij de rest van het communistisch verzet, dat hem tijdens en na de oorlog beschuldigt van mogelijke collaboratie. Wapperom zit na de oorlog een jaar en negen maanden in detentie, onder meer in het Oranjehotel, te midden van NSB-ers en Duitsers. Wapperom wordt in hoger beroep vrijgesproken en dus gerehabiliteerd, maar de kwestie zit de familie Wapperom sinds de oorlog dwars.
De podcast over zijn vader was voor Piet Wapperom jr reden zich in de materie te verdiepen. Hij heeft zich al die jaren grotendeels afzijdig gehouden van het verhaal. Zijn broer Hugo heeft er het boek De Spinvlieg over gemaakt, een deels geromantiseerd verhaal over pa's proces en wat zich verder na de oorlog heeft afgespeeld. Dat moest genoeg zijn.
Pathos maakt indruk
De aanloop naar het interview met de podcastmaker heeft hem twee weken nachtrust gekost, dagen en nachten waarin hij pa's archief en alle literatuur over hem heeft bestudeerd. Tijdens de bijeenkomst in het Oranjehotel vertelt hij het verhaal nogmaals. Zijn pathos maakt indruk op de deelnemers. Zijn broer Hugo en zus Madeleen zijn ook meegekomen.
Wapperom en zijn familieleden zijn blij met de podcast, die het feitelijke verhaal van zijn vader kort en kernachtig weergeeft. Pa's ervaringen zijn weer een onderwerp waarover wordt gesproken. Wat Wapperom zwaar valt, is dat de Nederlandse staat nooit excuses heeft aangeboden. In de omgeving van het Oranjehotel zijn straten vernoemd naar andere leidende verzetsmensen, maar de naam Wapperom ontbreekt.
Diep ingegrepen
Als illustratie van hoe diep de kwestie na de oorlog heeft ingegrepen op het gezin van Wapperom, wordt tot besluit van de bijeenkomst een fragment uit de podcast ten gehore gebracht. Daarin wordt een brief van vader aan zoon voorgelezen, geschreven vanuit concentratiekamp Duindorp, 18 april 1946. Piet jr is dan vijf jaar oud en heeft als koosnaam Petja.
"Lieve Petja, Nu ontvang je voor het eerst van je leven een echte brief van je papa. Hoe vind je dat nou? Papa is al een hele tijd niet meer thuis omdat hij hier moet werken. Ik hoop maar dat het niet lang meer duurt. Als ik thuiskom, jongen, vieren we een groot feest. Dan krijg je een mooi cadeau van me, en je broer Hugo natuurlijk ook. Dan gaan we samen, voor Hugo een zeilbootje maken. Een hele mooie. Dan kan hij naar ons kijken, naar hoe wij dat doen. Dat vindt hij vast fijn, denk je niet?
Drie van de vier sprekers: Edmond Wellenstein, Piet Wapperom en Hettie Berflo. Vastleggen heden en verleden
Rode draad van de bijeenkomst in het Oranjehotel was de vraag wat een podcast kan bijdragen aan het vastleggen van heden en verleden. Die is gaandeweg impliciet en expliciet beantwoord. De podcast kan een (nieuw) publiek bereiken voor lotgevallen en gebeurtenissen die anders waarschijnlijk in archieven, achter gesloten deuren blijven. Met andere woorden: de podcast kan cultureel en maatschappelijk erfgoed tot leven brengen.
De kracht van de podcast zijn de stemmen, die eenmaal opgenomen, per definitie authentiek zijn en in combinatie met andere elementen in een toegankelijke vorm kunnen worden geserveerd. De podcast biedt ongekende mogelijkheden voor creatieve samenstelling en het maken ervan is betrekkelijk goedkoop. Eén persoon kan het gehele proces in de hand houden.
Podcasts bewaren
De vraag is wel, hoe de podcast zelf bewaard blijft voor de geschiedenis. De allereerste podcasts, begin deze eeuw gemaakt door pionier Adam Curry, zijn al nergens meer op internet te vinden. Dat risico loopt meer van ons 'digitaal erfgoed'. Terwijl fysieke uitgaven een plaats hebben in het depot van Koninklijke Bibliotheek, heeft deze organisatie, nu bijvoorbeeld ebooks al tien jaar populair zijn, nog geen aanstalten gemaakt hier een archief voor in te richten.
Bedenk daarbij dat niet alle ebooks ook in gedrukte vorm verschijnen, net zo min als er nog luisterboeken op cd verschijnen. Ook die luisterboeken worden niet gearchiveerd. In de Verenigde Staten selecteert de Library of Congress podcasts die bewaard moeten blijven voor de toekomst en in Groot-Brittannië doet de British Library’s Sound Archive iets soortgelijks. In Nederland zegt Beeld en Geluid podcasts te gaan bewaren, ook die van buiten de publieke omroep, maar het hoe en wat daarvan is nog niet concreet.
Het heeft bijna 75 jaar geduurd voor het Oranjehotel als herdenkingsplaats en museum is ingericht en geopend voor het publiek. In die lange periode zijn veel details verloren gaan. Het vergt een betrekkelijk geringe inspanning om het digitaal erfgoed in Nederland intact en compleet te houden. Daarbij is het ook van belang dat de collectie geïndexeerd wordt, want op een omgevallen boekenkast zit niemand te wachten.
Luister naar de podcast Oranjehotel in verzet
Op www.oranjehotelinverzet.nl treft je informatie aan over de drie in dit stuk genoemde podcasts en de vier andere afleveringen. Daar kun je ook luisteren, maar beter is het je met een podcastapp in telefoon of tablet te abonneren op het podcastplatform Luisterdoc van Peter de Ruiter. Aanbevolen voor Apple: Overcast. Voor Android: Podcast Addict. Heb je al een app geïnstalleerd, klik dan naar pod.link/luisterdoc.
Op www.oranjehotelinverzet.nl staat onderaan ook een overzicht van zo’n twintig recente podcasts over de Tweede Wereldoorlog.
De podcastserie Oranjehotel in verzet is financieel ondersteund door de Eva Tas Foundation, een stichting die zich keert tegen censuur.
Meer informatie over de geschiedenis van Piet Wapperom, door zijn zoon pieterwapperom.weebly.com
Tekst: Peter de Ruiter
Rode draad van de bijeenkomst in het Oranjehotel was de vraag wat een podcast kan bijdragen aan het vastleggen van heden en verleden. Die is gaandeweg impliciet en expliciet beantwoord. De podcast kan een (nieuw) publiek bereiken voor lotgevallen en gebeurtenissen die anders waarschijnlijk in archieven, achter gesloten deuren blijven. Met andere woorden: de podcast kan cultureel en maatschappelijk erfgoed tot leven brengen.
De kracht van de podcast zijn de stemmen, die eenmaal opgenomen, per definitie authentiek zijn en in combinatie met andere elementen in een toegankelijke vorm kunnen worden geserveerd. De podcast biedt ongekende mogelijkheden voor creatieve samenstelling en het maken ervan is betrekkelijk goedkoop. Eén persoon kan het gehele proces in de hand houden.
Podcasts bewaren
De vraag is wel, hoe de podcast zelf bewaard blijft voor de geschiedenis. De allereerste podcasts, begin deze eeuw gemaakt door pionier Adam Curry, zijn al nergens meer op internet te vinden. Dat risico loopt meer van ons 'digitaal erfgoed'. Terwijl fysieke uitgaven een plaats hebben in het depot van Koninklijke Bibliotheek, heeft deze organisatie, nu bijvoorbeeld ebooks al tien jaar populair zijn, nog geen aanstalten gemaakt hier een archief voor in te richten.
Bedenk daarbij dat niet alle ebooks ook in gedrukte vorm verschijnen, net zo min als er nog luisterboeken op cd verschijnen. Ook die luisterboeken worden niet gearchiveerd. In de Verenigde Staten selecteert de Library of Congress podcasts die bewaard moeten blijven voor de toekomst en in Groot-Brittannië doet de British Library’s Sound Archive iets soortgelijks. In Nederland zegt Beeld en Geluid podcasts te gaan bewaren, ook die van buiten de publieke omroep, maar het hoe en wat daarvan is nog niet concreet.
Het heeft bijna 75 jaar geduurd voor het Oranjehotel als herdenkingsplaats en museum is ingericht en geopend voor het publiek. In die lange periode zijn veel details verloren gaan. Het vergt een betrekkelijk geringe inspanning om het digitaal erfgoed in Nederland intact en compleet te houden. Daarbij is het ook van belang dat de collectie geïndexeerd wordt, want op een omgevallen boekenkast zit niemand te wachten.
Luister naar de podcast Oranjehotel in verzet
Op www.oranjehotelinverzet.nl treft je informatie aan over de drie in dit stuk genoemde podcasts en de vier andere afleveringen. Daar kun je ook luisteren, maar beter is het je met een podcastapp in telefoon of tablet te abonneren op het podcastplatform Luisterdoc van Peter de Ruiter. Aanbevolen voor Apple: Overcast. Voor Android: Podcast Addict. Heb je al een app geïnstalleerd, klik dan naar pod.link/luisterdoc.
Op www.oranjehotelinverzet.nl staat onderaan ook een overzicht van zo’n twintig recente podcasts over de Tweede Wereldoorlog.
De podcastserie Oranjehotel in verzet is financieel ondersteund door de Eva Tas Foundation, een stichting die zich keert tegen censuur.
Meer informatie over de geschiedenis van Piet Wapperom, door zijn zoon pieterwapperom.weebly.com
Tekst: Peter de Ruiter